Enis Batur (1952 - .... )

[kestelli_ceza]

Şair, Deneme Yazarı, Yayıncı. Şair kimliğiyle bir yandan büyük projesini, "Opera" adlı epik şiirini sürdürürken bir yandan lirik şiirler ve deneysel metinler yazıyor. Denemeci kimliğiyle Türkiye'nin ve dünyanın kültür ortamıyla hesaplaşıyor; kendi öğrenme, kurcalama merakının sonuçlarını okurlarıyla paylaşıyor; içinde bulunduğumuz ortamda bir insanın bir hayat projesi olmasının, bu projeyi sürdürmesinin koşulları üzerinde düşünüyor. Yayıncı kimliği ile 1970'den bu yana Türkiye'nin kültür ortamında bir şeyleri değiştiriyor; Türkçe kitap raflarındaki gedikleri kapatmaya çalışıyor. Yazdıkları ve yaptıklarıyla kimileri için yol gösterici bir ışık oldu, devam etme, kendi yolunu arama gücü verdi. Öte yandan, büyük sermayenin (Yapı Kredi Bankası) emrine girdiği; Kendi "eküri" sini yeteneğe bakmadan gözettiği; çok şey bilme çabası içinde bir şey yapamaz hale geldiği; çok kitap yayınladığı; Hava Kuvvetleri Komutanı Muhsin Batur'un oğlu olduğu için eleştirildi.




Yaşamöyküsü
28 Haziran 1952’de Eskişehir'de doğdu. Çocukluğu Eskişehir ve Napoli’de, ilkgençlik yılları İstanbul ve Ankara’da geçti. 1973’de gittiği Paris’te dört yılı aşkın bir süre yaşadıktan sonra Ankara’ya döndü. Askerliğini Çankırı’da yaptı. 1983’de İstanbul’a yerleşti.


Batur, Çağdaş Kent dergisini 1982’de çıkardı, ilk sayısıyla birlikte dergi sıkıyönetim tarafından yasaklandı. 1983’de Avrupa Ülkeler Ansiklopedisi’ni, 1984’de İslâm Ülkeleri’ni yayına hazırladı, İstanbul’dan Göreme’ye Kültür Mirasımız eklerini Milliyet için yönetti. 1987-88 arası Şehir dergisini çıkaran ekibin başında yeraldı. 1990 sonrası şehir monografilerine yöneldi: İstanbul için Şehrengiz ile başlayan dizide Ankara, Ankara ile Üç İzmir’in çatılarını oluşturdu. Tarih Vakfı’nın İstanbul Ansiklopedisi’ne ve İstanbul dergisine katkıda bulundu. Yeryüzü Sûretleri, Bir Beyoğlu Fotoromanı, Demir Yol sergilerinin sunumlarını üstlendi. İstanbul ile ilgili metinleri, Fransa’da Omnibus’un İstanbul kolektifinde yeraldı, Ara Güler’le birlikte Fata Morgana’da İstanbul des Djinns’i imzaladı. Paristanbul, Türk Edebiyatında Paris, çiftdil yayımlanan Okyanusa Bakan Bir Odada Üç Türk Yazar seyyah-yazar deneyimlerini aktardığı öteki kolektif yayınlardan birkaçı. Bunlara, 2001-2002 döneminde hazırladığı, çift dil yayımlanan iki oylumlu antolojisini eklemek gerekir: Avrupa Güneşinin Doğduğu Yere Yolculuk ve Beş Kıtada Türk Seyyahları.


İlk yazısı 1970'de, ilk kitapları 1973'te yayımlandı.

Milli Eğitim Bakanlığı Yayın Dairesi Başkanlığını (1979-1980), Milliyet'in kültür servisi ve yan yayınlar yöneticiliğini (1983-1984), Milliyet Büyük Ansiklopedi'nin (1986) ve Dönemli Yayıncılık'ın genel yayın yönetmenliğini (1987-1988) yaptı; 1988'den beri Yapı Kredi Yayınları'nda çalışıyor. Yazı, Oluşum, MEB, Tan, Gergedan, Şehir, Sanat Dünyamız, Kitap-lık, Cogito, Arredemento Dekorasyon, Fol gibi dergilerin hazırlanışında sorumluluklar üstlendi; Remzi Kitabevi'nin (1990-1993), TRT'deki "Okudukça" programının (1994-1999) yayın danışmanlığını yaptı;

Açık Radyo'nun kuruluşuna katkıda bulundu ve "Şifa, Şifre, Deşifre" programını gerçekleştirdi; UNESCO'nun "Göreme'den İstanbul'a kültür mirasımız" kampanyasını (1984) yönetti, Cumhuriyet, Milliyet, Dünya, Aydınlık gazetelerinde, Yeni Gündem, P-Eki, Express, 2000'e Doğru dergilerinde 1978-1998 arası düzenli haftalık yazılar yazdı; yurtdışındaki çeşitli dergilerde ürünleri yayımlandı: Poesia, Il Ebbro Quaterno, Letters Internationales, Quarterly West, Tabaccaria, Podium, Kelk, Connaissance des Arts, Talismen, Didale.


Şiirleriyle Cemal Süreya, Altın Portakal, Sibilla Aleramo ödüllerini, denemeleriyle TDK ödülünü kazandı.


Kitaplarından Opera üzerine Ahmet Oktay'ın kitabı İsrafil'in Sûru ve bir sempozyumun bildirilerini biraraya getiren "Opera Odağında Enis Batur Şiiri", yapıtları üzerine yazılmış yazılardan bir seçmeyi derleyen "Otuz Kuş Bakışı", Hatice Aynur'un hazırladığı "Enis Batur Bibliyografyası 1970-1995" ve Cem Akaş'ın "Belkienisbatur" adlı eserleri hakkındaki başlıca kaynaklardır.


Batur, 1998-1999 akademik yılından 2002-2003 eğitim ve öğretim yılına dek Galatasaray Üniversitesi'nde ders verdi.


Eserleri


1. Şiir
Papirüs, Mürekkep, Tüy: Seçme Şiirler 1973-2002 (YKY: 2002, ISBN 975-080-420-1)

1.1. Lirik Şiirler
Tuğralar: Lirik Şiirler 1973-1984 (1985 / Üçüncü basım: Remzi Kitabevi: 1993, ISBN 975-14-0424-X)
Perişey (1992 / Üçüncü basım: Altıkırkbeş Yayın, 1998)
Kanat Hareketleri: Lirik Şiirler 1993-1999 (Altıkırkbeş Yayın: 2000)
Darb ve Mesel -Arka Şiirler (Altıkırkbeş Yayın: 1995)


1.2. Dramatik Şiirler
Doğu - Batı Dîvanı (YKY: 1997, ISBN 975-363-654-7)
Ağırlaştırıcı SebeplerDîvanı (Altıkırkbeş Yayın: 2003)


1.3. Yazı Şiirler
Nil (1975 / Dördüncü basım: Altıkırkbeş Yayın: 1998)
İblise Göre İncil (1979 / Dördüncü basım: Altıkırkbeş Yayın: 2001)
Kandil (1981 / Dördüncü basım: Altıkırkbeş Yayın: 2001)
Sarnıç (1985 / Dördüncü basım: Altıkırkbeş Yayın: 1996)
Koma Provaları (Altıkırkbeş Yayın: 1990)
Sütte Ne Çok Kan (Altıkırkbeş Yayın: 1998)
Opera 1 - 4004 (Altıkırkbeş Yayın: 1996)
Abdal Düşü: Düzyazı Şiirler 1998-2002 (Altıkırkbeş Yayın: 2003, ISBN 975-8467-73-5)


1.4. Deneysel Metinler
Ondört+X+4 deneysel metin (Tipografik yorum: Savaş Çekiç) (C Yayınları: 1994)


1.5. Şiir Alıştırmaları
Taşrada Ölüm Dirim Hazırlıkları (Oğlak Yayınları: 1995)
Not: Ayrıca, Yazılar ve Tuğralar Şiirler 1973-1987 (B/F/S Yayınları: 1987).


2. Düzyazı
2.1. Yazınsal / Eleştirel Denemeler
Şiir ve İdeoloji (1979 / İkinci basım: Mitos Yayıncılık: 1992)
Yazının Ucu Yazınsal Denemeler 1976-1993 (YKY:1993, ISBN 975-363-221-5)
E/Babil Yazıları (YKY: 1995, ISBN 975-363-389-0)
Seyrûsefer Defteri (YKY: 1997, ISBN 975-363-470-6)
Aciz Çağ, Faltaşları (YKY: 1998, ISBN 975-363-815-9)
Smokinli Berduş: Şiir Yazıları 1974-2000 (YKY: 2001, ISBN 975-08-0234-9)
Patates (Sel Yayıncılık: 2003, ISBN 975-570-199-7


2.2. Özel Ansiklopedi
Kediler Krallara Bakabilir (1990 / Üçüncü basım: Sel Yayıncılık: 2002, ISBN 975-570-0157-5)
Gönderen: Enis Batur (1991 / İkinci basım: Sel Yayıncılık: 2000, ISBN 975-570-104-4)
Kırkpare (1993 / İkinci basım: Sel Yayıncılık: 2001, ISBN 975-570-125-7)
Su, Tüyün Üzerinde Bekler (1999 / Fevkalâde genişletilmiş 2. Baskı: Sel Yayıncılık: 2003, ISBN 975-570-074-9)
Kurşunkalem Portreler (1999 / İkinci basım: Sel Yayıncılık: 2000, ISBN 975-570-092-7)
Yazboz ( Sel Yayıncılık: 2001, ISBN 975-570-115-X)


2.3. Günebakan Yazılar / Söyleşiler
Günebakan I: Alternatif: Aydın (Ark Yayınları: 1995, ISBN 975-7260-11-8)
Günebakan II: Saatsiz Maarif Takvimi (Ark Yayınları: 1995, ISBN 975-7260-12-6)
Söz'lük (Düzlem Yayınları: 1992)
Türkiye'nin Üçlemi (Papirüs Yayınevi: 1998, ISBN 975-6999-40-3)


2.4. Başkalaşımlar
Başkalaşımlar I-X (1992 / İkinci basım: YKY: 2000, ISBN 975-363-054-9)
Başkalaşımlar XI-XX (YKY: 2000, ISBN 975-08-0243-8)


2.5. "İçbükeyler": Gezi, Günlük
Yolcu (İyi Şeyler Yayıncılık: 1996, ISBN 975-563-048-1)
İki Deniz Arası Siyah Topraklar ve Kesif ve ¿ (1996, 1997 / Genişletilmiş İkinci Basım: YKY: 2002, ISBN 975-363-618-0)
Issız Dönme Dolap (YKY: 1998, ISBN 975-363-817-5)
Amerika Büyük Bir Şaka, Sevgili Frank, Ama Ona Ne Kadar Gülebiliriz? New York Seyahatı (YKY: 1999, ISBN 975-08-0184-9)
Kum Saatından Harfler: Sokulgan Okur İçin İçbükeyler (YKY: 2001, ISBN 975-08-0293-4)
Şehren'is (Literatür Yayıncılık: 2002, ISBN 975-843-167-6)
Başka Yollar (YKY: 2002, ISBN 975-080-462-7)
Bekçi (Oğlak Yayınları: 2003, ISBN 975-329-407-7)
Mazruf ( Okuyanus: 2004, ISBN 975-8420-86-0)
PARİS, ecekent (YKY: 2003, ISBN 975-08-0687-5)


2.6. "Yapılmış Kitaplar"
Bu Kalem Bukalemun (1986 / İkinci basım: YKY: 1997, ISBN 975-363-693-8)
Bu Kalem Melûn ( YKY: 1997, ISBN 975-363-694-6)
bu kalem un(ufak) ( Okuyanus: 2004, ISBN 975-8420-92-5)


2.7. "Roman Denemeleri"
Acı Bilgi: Fugue Sanatı Üzerine Bir Roman Denemesi ( YKY: 2000, ISBN 975-08-0213-6)
Elma: Örgü Teknikleri Üzerine Bir Roman Denemesi ( Sel Yayıncılık: 2001, ISBN 975-570-144-3)
Bir Varmış Bir Okmuş: Sözümona Düzmece bir Wilhelm Tell Hikâyesi ( Sel Yayıncılık: 2002, ISBN 975-570-179-6)
Kravat ( Sel Yayıncılık: 2003, ISBN 975-570-188-5)


2.8. Sanat Kitapları
Fatma Tülin / Bir (İki) Sergi Öncesinden Tablolar (Sel Yayıncılık: 1999, ISBN 975-578-08-1)
İlhan Berk / Mağara Ressamı, Sapkın Nakkaş, Nâmahrem Kalem (YKY: 2000, ISBN 975-08-0004-4)
Defter (Selçuk Demirel ile birlikte) (YKY: 2001, ISBN 975-08-0289-6)
İmgeleri Kim Dinler? (YKY: 2004, ISBN 975-08-0753-7)


3. Antoloji
Kara Mizah Antolojisi (Hil Yayın: 1987)
Modern Dünya Edebiyatı Antolojisi (Dönemli Yayıncılık: 1988)
Gütenberg Gökadasına Gezi (YKY: 1992, ISBN 975-363-070-0)
Unutulmuş Şiirler Antolojisi (YKY: 1994)
Modernizmin Serüveni: Bir "Temel Metinler" Seçkisi 1840-1990 (YKY: 1997, ISBN 975-363-632-6)
Râbia Hâtun: "Tuhaf Bir Kıyâmet" + 41 Şiir (YKY: 2000, ISBN 975-08-251-9)
Sel Yayıncılık / Geceyarısı Kitapları Dizisi
Sahici Trenler İçin Oyuncak Kitap (YKY: 2003, ISBN 975-08-0694-8)


4. Şehrengiz
İstanbul İçin Şehrengiz (YKY: 1994, ISBN 975-363-005-0)
Üç İzmir (YKY: 1994, ISBN 975-363-107-3)
Ankara Ankara (YKY: 1994 , ISBN 975-363-230-4)


Eserlerinden Örnekler


TILSIM ve TRAJEDİ


Bir ucunda Trajedi vardı bu kalemin,
Tılsım öteki ucunda. Uyuduğumda kim
uyanıyordu içimde, hangimiz sürdürüyordu
gündüşlerini, hangi yüzüm kanıyordu,
neden bir ucu seçip sivriltiyordum da
köreliyordu o an öteki uçtaki güdülerim,
kalemin bir ucunda Trajedi, Tılsım
benden yanaydı: Nereye çevirirsem çevireyim
öfke doğuruyordu hüzün doğuruyordu öfke:
İki ucunda kalemin
ebabil kuşları taş topluyordu.
Gelecek ardımda kalmış bir melek:
Defterim dolmuş, bir tek hece taşım için
karasız bir beyit oyalıyor şimdi beni.
Köprüler, dehlizler ve tünellerden geçtim,
oğullarım dağınık bir başkaldırı kavmi,
kızlarım sonsuza ayarlı birer arayış tohumu,
bu kadını sevmiştim: Koptu gitti dünyamdan,
sönmüş fer. Bu kadını da: doyamadığım.
Bir de onu: Yanıbaşımda fırtına gibi yaşayan,
tül gibi ölen. Yalnızım artık, nasıl yalnız
yaşamışsam gamlı bir şahinken.
Defterlerim dolu: Yaklaştım, erişemedim
Sancının ortasında, huzur kutbuna teğet,
varacağım noktaya doğru ilerlerken
ondan uzaklaştım belki de. Yandı canım
biricik olanı kendime ayırırken,
gün geldi içimde biriken ağu
çekti benden dışımda biriken uyumu:
Karanlık, sinsi, delici bir çağda
kırdım tek tek elimdeki kelimeleri.
Herşey geçti sonra, ben kaldım --
bir de bende bana direnen doğrular
ve yanlışlar: Hassas terazi, dik merdiven,
birkaç bozuk kum saatı, dilini unuttuğum
bir pusulayla gecelerimi paylaştığım
o tuhaf hayvanlar: Akrep ve örümcek,
semender ve şahin ve ebabil kuşları
taş topluyorlardı. Doğaya baktıkça
içimde dinlenen tufan insana baktıkça
kabardı; seyrek ve acemiydi kaçışlarım,
yüzümü döndüm nerede yakıcı bir hal
görsem, duydum ağızdan kaçırılmış
bir heceyi bile, bir tuzak kazıp
içinde salıvermek için mutlak bir av
bekledim.
Böyle başladı ve sürdüydü önümdeki katışıksız
yokuş: Sandım ve inandırdım belki,
gönlümü ve aklımı dağlamamış hiçbir işarete
oysa inanmadım. Hazırdım her an
kurduğum çadırı söküp yolcu çıkmaya,
kaldım burada: İğne ve ağ, ipek ve masal,
sis ve köpük arası yazdım öykümü defterden
deftere: Aradım bulamadım altın anlamı,
ama farkettim altındaki anlamı -- uyanıp
kan içinde bir gece, sivrilttim öteki ucu
iyice
Etrafımdaki nesneler cansız mı, kıpırtı
dolu: Dokunsam kendi dillerine çevirecekler
bende bildiklerini: Bu saatı ben durdurtmuştum,
ben çıkartmıştım bu yüzüğü, bile bile kırdığım
fanus ile bir başkasının kırdığı fanusu neden
içiçe geçirmiştim? İşte masam, kurutma kağıdım,
çocukluğumdan bu yana bana eşlik eden bir çift
kemik zar. İşte duvardaki ölü resimler,
yerdeki bu boz halı, başucumda yatağımın
opalin bir lamba ve siyah deri kaplı derin
defterler: Dokunuyorum ve dile geliyor
yıldan yıla bu odaya sinen saf korku
Biraz daha arınmış ışık gerek bana,
biraz daha koyu bir mürekkep,
biraz daha felç sağ elim ve parmakları için,
biraz daha zaman ve bu zamandan geçmek:
Birkaç soluk boyu belki, belki birkaç çağ için
biraz daha cüret
ve korku,
Tılsım ve Trajedi gerek.